Լեռնատան մոտակայքում

Որոտնավանքը միջնադարյան հայկական ճարտարապետական ​​հուշարձան է։ Այն 10-15-րդ դարերի հայտնի կրոնական և մշակութային կենտրոններից մեկն է, որը գտնվում է Լծենից 7 կմ արևմուտք, Որոտանի կիրճի ուղիղ ափին։ Ամենահին կառույցը Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին է, որը կառուցվել է Սյունիքի թագուհի Շահանդուխտի (Բագրատունի) կողմից 1000 թվականին։ Որոտնավանքը շրջապատված էր բարձր պարսպով։ Այն ուներ արհեստանոցներ, խանութներ, ճեմարան, հանգստավայր և աղքատանոց։ Որոտնավանքում աշխատել է հայ մեծ միջնադարյան փիլիսոփա և Տաթևի վարդապետարանի (համալսարանի) հիմնադիր Հովհաննես Որոտնեցին (1315-1398)։

Որոտնաբերդը կարևոր ամրոց է Որոտանի կիրճին նայող լեռնաշղթայի երկայնքով, Սյունիքի մարզի Վաղատին և Որոտան գյուղերի միջև։ Որոտնաբերդը գտնվում է ծովի մակարդակից 1365 մետր բարձրության վրա։

Այս ճարտարապետական ​​կառույցը գտնվում է Լծենից 6 կիլոմետր արևելք, Որոտանավան գյուղի մոտ, Որոտան գետի վրա։ Այն կառուցվել է Սիսիանի շրջանի կառավարիչ Մելիք Թանգիի կողմից 1853 թվականին։ Կամրջի մոտակայքում կա բնական հանքային ջրերի ջերմային լողավազան (37°C):

Լծենից 15 կիլոմետր արևմուտք գտնվող այս կառույցը, որը համանուն Աղիտու գյուղում է, թվագրվում է 6-րդ դարով։ Ոմանք կարծում են, որ սա հուշարձան է, որը նվիրաբերվել է Վարազդուխտ արքայադուստրին՝ Սյունիքի մարզի համար նշանակալից մի իրադարձության պատվին։ Շենքի արևելյան պատին՝ սյան վերևի ծայրից վերև, հնամաշ փորագրության մեջ կարելի է տեսնել թագուհու դեմքը։ Հուշարձանի երկրորդ հարկը օգտագործվել է որպես բեմ՝ ներկայացումների և կրոնական ծեսերի համար։ Հուշարձանի կողքին կարելի է տեսնել հին եկեղեցու մնացորդներ։ Մնացել են միայն բեմի մի մասը և հյուսիսային պատի մի մասը։

Հայաստանի գեղեցիկ բնության հրաշալիքներից մեկը՝ 18 մետրանոց ջրվեժը, գտնվում է Սիսիանից 3 կիլոմետր հյուսիս-արևմուտք՝ Որոտան գետի Շաքեհ վտակի վրա։ Վտակը սնվում է մաքուր ստորգետնյա աղբյուրների ջրերով։ Ջրվեժը և շրջակա տարածքը հրաշալի հանգստավայր են, որոնք գրավում են ամառային տապից հեռու հանգստանալ ցանկացողներին։

 «Կոտրաց քարավանասարայը»* կառուցվել է 1319 թվականին Օրբելյան ընտանիքի կողմից որպես Մետաքսի ճանապարհի անցման կետ։ Դռան վերևի հայերեն արձանագրությունը վատ է մաշվել, բայց դրա վերևում պահպանվել է պարսկական արձանագրություն։ Մոտակայքում կան նաև վաղ երկաթի դարի գերեզմանատան կանգուն քարեր։ Մոտակայքում հայտնաբերվել է արամեական արձանագրություն։ Հարժիսից այն կողմ, Շինուհայր տանող կոպիտ կեղտոտ ճանապարհը շարունակվում է, անցնելով կիրճի եզրին գտնվող միջնադարյան գյուղակի մնացորդների կողքով։ Մոտակայքում կան ամրոցի մնացորդներ։ Հարժիսից ներքև, կիրճի խորքում, Որոտանի վրայով գտնվում է 13-րդ դարի կամուրջ։

Խնձորեսկը լայնորեն հայտնի է իր կիրճով՝ գեղատեսիլ ժայռապատկերներով և հին քարանձավային բնակավայրերով։ Արհեստական ​​քարանձավները, որոնցից մի քանիսը ներկայումս օգտագործվում են որպես ախոռներ և պահեստներ, բնակեցված են եղել մինչև 1950-ական թվականները։ Կիրճի ներքևում գտնվում է Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցին, որը թվագրվում է 17-րդ դարով։ Կիրճի աջ կողմում, մի ժայռի վրա, գտնվում է Անապատը (ճգնավորական տուն)՝ Մխիթար Սպարապետի դամբարանով։ Մոտակայքում կարելի է գտնել նաև Սուրբ Տաթևոսի քարանձավային եկեղեցին։

Տաթևի վանքը 9-րդ դարի Հայ Առաքելական վանք է, որը գտնվում է Սյունիքի մարզի Լծեն գյուղից 15 կմ հեռավորության վրա: «Տաթև» տերմինը սովորաբար վերաբերում է վանքին: Վանական համալիրը գտնվում է Որոտան գետի խորը կիրճի եզրին: Տաթևը հայտնի է որպես Սյունիքի եպիսկոպոսության կենտրոն և նշանակալի դեր է խաղացել տարածաշրջանի պատմության մեջ՝ որպես տնտեսական, քաղաքական, հոգևոր և մշակութային գործունեության կենտրոն։ 14-րդ և 15-րդ դարերում վանքում գործել է հայկական միջնադարյան ամենակարևոր համալսարաններից մեկը՝ Տաթևի համալսարանը, որը նպաստել է գիտության, կրոնի և փիլիսոփայության զարգացմանը, գրքերի վերարտադրությանը և մանրանկարչության զարգացմանը: Տաթևի համալսարանի գիտնականները նպաստել են հայկական մշակույթի և դավանանքի պահպանմանը նրա պատմության ամենաանհանգիստ շրջաններից մեկում։ Վանքը Սյունիքի «ամենահայտնի վայրն» է: Տաթևի թևերը՝ Տաթևից դեպի Հալիձոր գյուղ տանող ճոպանուղին, բացվել է 2010 թվականի հոկտեմբերին: Այն ընդգրկվել է Գինեսի ռեկորդների գրքում՝ որպես աշխարհի «ամենաերկար անդադար երկկողմանի ճոպանուղի»:

Այս ճարտարապետական ​​կառույցը գտնվում է Լծեն գյուղից 1 կիլոմետր հեռավորության վրա, Դարբաս տանող արշավային ճանապարհին, որը ձգվում է Լորա գետի վրայով։ Այն կառուցվել է Արզումանի կողմից։ Պատմական Մետաքսի ճանապարհներից մեկն անցել է կամրջով։

Համալիրը կառուցվել է Տաթևի վանքի մոտակայքում, որը 9-րդ դարի Հայ Առաքելական վանք է և գտնվում է Որոտան գետի խորը կիրճի եզրին: Համալիրը խորհրդանշում է «հինն» ու «նորը»: 2010 թվականի հոկտեմբերի 16-ին բացվեց աշխարհի ամենաերկար ճոպանուղին՝ «Տաթևի թևերը», որպեսզի ժառանգությունը համալրվի ժամանակակից ենթակառուցվածքներով: 2010 թվականի հոկտեմբերի 23-ին օդային մայրուղին գրանցվեց Գինեսի ռեկորդների գրքում՝ որպես աշխարհի ամենաերկար հետադարձելի ճոպանուղի: Այն սահմանեց ռեկորդ ոչ միայն ճոպանուղու երկարությամբ (5752 մ), այլև դրա կառուցման ժամանակով՝ 10 ամիս:

Զորաց Քարերը, որը նաև կոչվում է Քարահունջ, նախապատմական հնագիտական ​​վայր է Սյունիքի մարզի Սիսիան քաղաքի մոտ, որը գտնվում է Հայաստանում։ Միջազգային զբոսաշրջային ավանդույթներում այն ​​հաճախ անվանում են նաև Հայկական Սթոունհենջ։

Ուխտասարը գտնվում է Լծենից մոտ 25 կմ հյուսիս, Սյունիքի բարձրավանդակի կենտրոնական մասում, Սև և Ալ լճերի միջև ընկած տարածքում՝ ծովի մակարդակից 3300 մետր բարձրության վրա։ Այս հուշարձան տանող ճանապարհը գրեթե անանցանելի է և հասանելի է միայն հունիս-սեպտեմբեր ամիսներին։ Հայ նախնիների այս ժայռապատկերները մոտավորապես թվագրվում են մ.թ.ա. 5-2-րդ հազարամյակով։ Դրանք փորագրված են հազարից ավելի քարերի վրա և պատկերում են որսորդության, աշխատանքի, պաշտամունքի ժամանակ մարդկանց։ Ուխտասարի ժայռապատկերները համաշխարհային նշանակության հուշարձաններ են, որոնք բացահայտում են հայ ժողովրդի մշակութային ակունքները։ Այն զբոսաշրջիկների համար ամենագեղեցիկ տեսարժան վայրերից մեկն է։

Անապատ Սուրբ Խաչ / Սուրբ Խաչ մատուռը կառուցվել է 1347 թվականին Լծեն գյուղի տարածքում՝ Նովակ լեռան լանջին։